علائم سندروم مفصل گیجگاهی فکی یا TMJ
علائم سندروم TMJ شامل سر درد٬ دندان درد٬ گردن درد و یا درد شانه و کمر درد و صدای تق تق هنگام باز کردن یا بستن فک است. اگرچه علائم دیگری وجود دارند که شدید ترند و در صورت بروز باید به وسیله دندان پزشک مورد بررسی قرار بگیرند.
اگر مشکل شما در حدی است که نمی توانید به آسانی دهان خود را باز کنید و یا دندان هایتان را مسواک بزنید یا سر دردهای شدید دارید٬ باید به پزشک مراجعه کنید.
وقتی فک کلیک می‌کند
اختلالات مفصل گیجگاهی به واسطه عوامل مختلف و متفاوتی ایجاد می‌شوند. شاید شایع‌ترین علامت این مشکل صدای کلیک یا صدای خرت خرت (مثل راه رفتن روی برف) موقع باز یا بسته کردن یا جویدن است که تقریبا تمامی بیماران این علامت را دارند. بقیه علایم این مشکل معمولا شامل این موارد هستند:
درد در فک
- درد تیر کشنده در اطراف یا داخل خود گوش
- احساس ناراحتی موقع جویدن یا دشواری در جویدن
- درد تیر کشنده در صورت
- قفل شدن مفصل که باعث دشواری در باز یا بسته کردن دهان می‌شود.
- گردن درد یا سردردهای بی‌دلیل بخصوص موقع بیدار شدن از خواب
- جویدن نا‌متوازن یعنی در بخشی از فک جویدن راحت‌تر از سایر قسمت‌ها است
آیا صدای مفصل فک ، نشانه بدی محسوب می شود؟
اگر موقع باز یا بسته کردن فک صدای مفصل شما صدای کلیک می‌دهد اما درد یا محدودیت در بازکردن فک وجود ندارد احتمالا مشکلی که نیاز به درمان داشته باشد،در مفصل گیجگاهی فکی وجود ندارد.
در بسیاری از مواقع این صدا در خلال چند ماه و گاهی چند سال ، خود به خود رفع می شود.جالب است بدانید که این صدا در بسیاری از انسان ها کم و بیش وجود دارد و اختلال شایع و بی خطری محسوب می شود.
زمانی صدای کلیک نگران کننده است و نیاز به درمان دارد که با اختلالات دیگری همراه شود. دندانپزشک برای تشخیص مشکل جدا از معاینه بالینی مفصل و مشاهده نحوه حرکت فک و روابط بین دندان‌ها، برای شما رادیوگرافی مفصل می‌نویسد. در صورت حاد بودن مشکل گاهی از روش‌های تشخیصی پیشرفته‌تر مثل سی تی اسکن یا‌ام آر آی نیز استفاده می‌شود.
در چه افرادی شایع تر است؟
اختلال TMJ اکثرا بین زنان سنین ۲۰ تا ۴۰ سال شایع است، اما ممکن است در هر سنی بروز پیدا کند. جفت نشدن دندان‌ها روی هم، ساییدن دندان‌ها که به مفصل فشار زیاد وارد می‌کند، استرس، آرتریت روماتوئید و استئوآرتریت مفصلی و دیگر بیماری‌های اتوایمیون، جویدن زیاد آدامس و لیگامان‌های کشیده شده مفصل سبب می‌شود فک در موقعیت بدی قرار گیرد.
علت اختلال مفصل فکی-گیجگاهی TMJ
مفصل گیجگاهی ترکیبی از حرکات لولایی و کشویی دارد و باعث می شود تا این مفصل در بدن بسیار پیچیده عمل کند. قسمت هایی از استخوان های درگیر در قسمت مفصل با غضروف پوشیده شده اند و بوسیله یک دیسک کوچک جذب کننده ضربات و شوک ها از هم جدا شده اند که طبیعتا باعث حرکت نرم مفصل می گردد.
اختلال مفصل فکی-گیجگاهی یا TMJ وقتی اتفاق می افتد که:
- دیسک دچار فرسایش شود یا از محور مناسب خود خارج گردد
- غضروف مفصلی در نتیجه التهاب مفاصل یا آرتریت از بین رفته باشد
- مفصل در اثر ضربه یا حوادثی آسیب دیده باشد
- با اینحال در اکثر موارد علت اختلال TMJ مشخص نیست.
تشخیص علت دقیق اختلال TMJ در یک فرد، اغلب کار سختی است. درد ممکن است ناشی از مشکلات متعددی مثل التهاب مفصل فک یا آسیب آن باشد. برخی از افرادی که به درد فک دچارند، عادت دارند دندان های خود را به هم بسایند، اما بسیاری هم هستند که به اصطلاح دندان قروچه دارند و به اختلال TMJ مبتلا نیستند.
در بسیاری از موارد درد و ناراحتی همراه با اختلال TMJ می تواند با مراقبت از خود یا درمان های غیر جراحی، کاهش یابد. در موارد شدید ممکن است نیاز به جراحی ضرورت پیدا کند.
شیوه تشخیص و درمان
دندانپزشک می‌تواند با اطلاعات پزشکی که به او می‌‌دهید و معاینه دهان، سر، صورت، گردن و فک (باز و بسته کردن دهان و مشاهده حرکات فک، مشاهده دامنه حرکتی فک، وارد آوردن فشار بر نواحی اطراف فک و تعیین نقاط درد یا ناراحتی) یا گاهی اوقات با استفاده از تجویز رادیوگرافی‌های خاص به شما کمک کند. درصورت نیاز سی تی اسکن که تصاویر جزئی از استخوان های درگیر در مفصل می دهد و ام-آر-آی که مشکلات دیسک را نشان می دهد، تجویز می شود. علت‌های دیگر ایجادکننده درد مثل عفونت‌های سینوس، عفونت‌های گوش، انواع سردردها و مشکلات دندانی و لثه‌ای نیز باید بررسی شود. لازم به ذکر است که برای این مشکل طیفی از درمان وجود دارد. پیشنهاد می‌شود از آسان‌ترین، کم‌هزینه‌‌ترین و کم‌خطرترین درمان شروع کنید.
درمان اختلالات مفصل گیجگاهی
طیف وسیع درمانی
درمان مشکلات مفصل گیجگاهی فکی طیف وسیعی را در بر می‌گیرد که از یک درمان دارویی ساده تا جراحی مفصل متغیر است.
در بسیاری موارد مشکل مفصل بدلیل روابط نامناسب میان دندان‌ها ایجاد می‌شود. در اینصورت عمدتا مشکل مربوط به دندان‌های ترمیم شده یا دندان‌های عقل است. اگر مشکل محدود به این موارد باشد با تصحیح یا تعویض ترمیم‌ها و یا خارج کردن دندان‌های عقل مشکل به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته یا بطور کامل برطرف می‌شود بخصوص اگر بیمار عاداتی نظیر دندان قروچه یا فشردن دندان‌ها را نداشته باشد.
گاهی لازم است برای تنظیم رابطه بین دندان‌ها، مقدار بسیار مختصری (در حد یک میلیم‌تر یا حتی کمتر) از سطح برخی از دندان‌های درگیر ساییده شود تا 
رابطه دندان‌ها بهبود یابد.
گاهی علت مشکل به واسطه اعمال نیروی شدید توسط عضلات فک است که ممکن است در این بین دندان عقل یا ترمیم‌های نامناسب نیز مزید بر علت شده باشند. این دسته از بیماران معمولا دندان قروچه دارند و دندان‌های آن‌ها بخصوص دندان‌های جلویی دچار سایش شده است.
در این حالت جدا از تصحیح ترمیم‌ها و کشیدن دندان‌عقل، لازم است برای کاهش نیروی عضلانی و تنظیم موقعیت آن‌ها به بیمار نایت گارد داده شود. نایت گارد یک قالب آکریلی یا ژلاتینی است که برای فک بالا و پایین ساخته می‌شود و بیمار شب‌ها آن را تا صبح داخل دهان می‌گذارد. این درمان گرچه برای بسیاری از بیماران دشوار است اما در صورت تحمل بیمار و اجرای منظم آن نتایج بسیار خوبی به دنبال خواهد داشت. در این شرایط برای کاهش نیروی عضلات و کم کردن التهاب و درد مفصل و عضلات معمولا داروهای شل کننده عضلانی و مسکن نیز تجویز خواهد شد.
درمان‌های پیشرفته‌تر
در برخی از بیماران ترکیبی از همه موارد فوق دیده می‌شود یعنی موقعیت دندان‌ها ناصحیح بوده و رابطه بین دندان‌ها هم نامناسب است، عضلات جونده بیمار نیروی عضلانی شدیدی به دندان‌ها و مفصل وارد می‌کنند و دندان قروچه هم وجود دارد. این حالت ترکیبی از همه درمان‌های فوق در نظر گرفته می‌شود و گاهی لازم است بیمار چندین جلسه با فواصل کوتاه به دندانپزشک مراجعه کند تا سطح دندان‌ها برحسب شرایط جدید بیمار ساییده و تنظیم شود. در موارد شدید‌تر حتی ممکن است بیمار نیاز به درمان‌های ارتودونسی یا جراحی تصحیحی فک داشته باشد.
در نهایت در بیمارانی که مشکلات پیشرفته مفصلی دارند لازم است مفصل توسط متخصص جراحی دهان و فک و صورت فک تحت عمل جراحی قرار گیرد.بیمارانی که مبتلا به مشکلات مفصلی هستند باید بدانند که درمان این مشکلات معمولا پردردسر و وقت‌گیر است و اگر می‌خواهند از شر این بیماری خلاص شوند باید آمادگی پذیرش این درمان‌ها را داشته باشند.
روش‌های درمانی دیگر
استفاده از گرما یا سرما (برحسب مورد بیماری و به تشخیص دندانپزشک) می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند. همچنین ماساژ عضلات جونده از روی صورت و داخل دهان می‌تواند در کاهش شدت انقباض و کم کردن فشار روی آن‌ها موثر باشد.
پیشرفت های اخیر درمانی
چند جلسه استفاده از لیزرهای کم توان نیز در کاهش درد و ناراحتی عضلات جونده و مفصل گیجگاهی فکی بسیار مفید است.لیزر با تغییراتی که در سطح سلولی به عضلات و رباط مفصل ایجاد می کند، کاهش درد قابل توجهی به همراه خواهد داشت و بسیاری از مراجعین اینجانب از مزایای این روش درمانی نوین بهره جسته اند.
توصیه‌هایی برای کاهش مشکلات مفصل
تاثیر استرس
یکی از مسائلی که مشکلات مفصلی را تشدید کرده و باعث افزایش شدت دندان قروچه و درد و گرفتگی عضلات می‌شود استرس‌های روحی است. بطور کلی شدت دندان قروچه با میزان استرس بیمار ارتباط مستقیم دارد. در نتیجه اغلب بیماران جدا از درمان‌های دندانپزشکی باید به هر طریق استرس‌های روحی خود را کاهش دهند چون در غیر این صورت درمان‌های دندانپزشکی تاثیر کافی به دنبال نخواهد داشت.
بسیاری از بیماران مبتلا به اختلالات مفصل گیجگاهی فکی نمی‌دانند که سایش دندان‌ها روی هم، جویدن ته مداد یا دندان قروچه ارتباط مستقیمی با مشکل آن‌ها دارد. اگر بیماران بتوانند بصورت خودآگاه از فشردن دندان‌های روی یکدیگر خودداری کرده و عاداتی مثل جویدن ته مداد را کنار بگذارند از شدت مشکلات مفصل کاسته می‌شود. برای کاهش فشار روی مفصل گیجگاهی فکی نباید از عضلات جونده بیش از حد کار کشید. برای کاهش فشار عضلانی بهتر است بیمار بیشتر غذاهای نرم بخورد، لقمه‌های کوچک بخورد، از خوردن غذاهای سفت و چسبنده پرهیز کند، تا حد امکان آدامس نجود و موقع خمیازه دهان را بیش از حد باز نکند (برای اینکار می‌توان با کف دست به زیر چانه فشار آورد تا فک زیاد باز نشود).