“سرطان” به رشد بی رویه و غیر قابل کنترل سلول‌ها گفته می‌شود که به بافت‌های اطراف خود حمله کرده و به آنها آسیب می‌رسانند.
درمان سرطان
درمان سرطان بستگی به محل سرطان و مرحله پیشرفت آن دارد، همچنین وابسته به سلامت کلی و انتخاب شخصی شماست. ممکن است برای شما فقط یک نوع درمان و یا ترکیبی ازروش‌های درمان سرطان انجام شود. می‌توانید در مورد گزینه‌های درمان خود با پزشک مشورت کنید.
جراحی
عمل جراحی برای سرطان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- جراحی برای برداشتن تومور
- جراحی برای از بین بردن تومور که به سایر مناطق بدن سرایت کرده است
- جراحی بازسازی ناحیه از دست رفته
پرتو درمانی
در پرتو درمانی، از پرتوهای با انرژی بالا ( مانند اشعه ایکس) برای نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این پرتوها میتواند از یک دستگاه در خارج از بدن شما ساطع شود (پرتو درمانی خارجی) و یا از مهره‌ها و سیم‌های رادیواکتیو در نزدیکی محل تومور تابیده شود. (براکی تراپی)
اگر سرطان در مراحل اولیه باشد، پرتو درمانی ممکن است تنها روش درمان برای شما باشد. پرتو درمانی میتواند بعد از عمل جراحی نیز استفاده شود. درسایر موارد، پرتو درمانی ممکن است همراه با شیمی درمانی باشد. این درمان ترکیبی با اینکه تاثیر پرتودرمانی را افزایش می‌دهد، اما عوارض جانبی را نیز افزایش می‌دهد. در مورد سرطان دهان پیشرفته، پرتو درمانی ممکن است به از بین بردن علائم و نشانه‌های ناشی از سرطان (مانند درد) کمک کند.
شیمی درمانی
در شیمی درمانی از مواد شیمیایی برای نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. مصرف داروی شیمی درمانی میتواند به تنهایی یا همراه با سایر داروهای شیمی درمانی یا در ترکیب با سایرروش‌های درمان سرطان باشد. شیمی درمانی ممکن است تاثیر پرتودرمانی را افزایش دهد، به همین دلیل معمولا از ترکیب این دو روش برای درمان سرطان استفاده می‌شود.
عوارض جانبی شیمی درمانی به نوع داروهایی بستگی دارد که برای شما تجویز می‌شود. عوارض جانبی شایع شامل تهوع، استفراغ و ریزش مو می‌باشد.
عوارض درمان پرتودرمانی و شیمی‌درمانی در دهان و دندان
عوارض ممکن است به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به‌علت درمان‌های ضدسرطان ایجاد شود.
بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی با دوز بالا، پیوند سلول‌های بنیادی و یا پرتودرمانی باشند نیاز به معاینه ومراقبت از دهان و دندان قبل از شروع درمان دارند.
هدف شناسایی و درمان بیماری دهان است که میتواند در طول درمان عوارض ایجاد کنند . عوارض مختلف دهان و دندان ممکن است در طول مراحل مختلف پیوند رخ دهد. این مراحل را می‌توان به جلوتر از زمان درمان برد تا از شدت عوارض جانبی جلوگیری کند یا بکاهد.
پرتودرمانی و شیمی‌درمانی ممکن است بعضی از عوارض جانبی دهان مشابه را باعث شوند، که شامل موارد زیر می‌شود:
- موکوزیت (التهاب غشاء مخاطی دهان)
- عفونت‌ها در دهان یا انتقال عفونت از طریق جریان خون، رسیدن و تأثیر آنها بر سلول‌های بدن
- تغییر طعم ومزه در دهان
- خشکی دهان
- درد
- تغییر در رشد دندان در کودکان
- سوء تغذیه (کمبود مواد مغذی مورد نیاز برای سلامتی بدن، که اغلب با ناتوانی در خوردن ایجاد می‌شود)
- کم شدن آب بدن (کمبود آب مورد نیاز برای سلامتی بدن، که اغلب با ناتوانی در نوشیدن ایجاد می‌شود)
- پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه
عوارض دهان و دندان با شیمی‌درمانی و پرتودرمانی میتواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از درمان ایجاد شود. پرتودرمانی میتواند مستقیماً به بافت دهان، غدد بزاقی و استخوان آسیب برساند. مناطق تحت درمان ممکن است زخم شوند یا دچار ضایعات گردند.
بهبود آهسته و عفونت از عوارض غیرمستقیم ناشی از درمان سرطان هستند. هر دو شیمی‌درمانی و پرتودرمانی میتواند از توانایی سلول‌ها برای تکثیر بکاهد، که فرایند درمان در دهان افت می‌کند. شیمی‌درمانی ممکن است تعدادی از سلول‌های سفید خون را کاهش دهد و سیستم ایمنی بدن (اندام‌ها و سلول‌های مدافع بدن در مقابل عفونت و بیماری) را تضعیف کند، و آن را برای ایجاد عفونت آسان‌تر گرداند.
عوارض میتواند حاد یا مزمن باشد.
عوارض حاد در طول درمان رخ می‌دهد. شیمی‌درمانی معمولاً باعث عوارض حاد پس از درمان می‌شود که با درمان به پایان می‌رسد.
عوارض مزمن هستند ماه‌ها تا سال‌ها پس از درمان به پایان می‌رسد. پرتودرمانی میتواند عوارض حاد ایجاد کند اما ممکن است باعث آسیب دائمی‌به بافت شود که بیمار را در معرض خطر مادام‌العمر عوارض دهان و دندان قرار می‌دهد. عوارض مزمن زیر معمولاً پس از پایان درمان با اشعه به سر و یا گردن ادامه می‌یابند:
- خشکی دهان
- پوسیدگی دندان
- عفونت
- تغییر طعم در دهان
مشکلات استفاده از دهان و فک به‌علت بافت استخوان و از دست دادن و / یا رشد تومورهای خوش‌خیم در پوست و عضله
درمان‌های دندانپزشکی مهاجم میتواند باعث مشکلات بیشتر شود. مراقبت از دندان بیمارانی که تحت پرتودرمانی بوده‌اند باید با عوارض مداوم بیمار تطبیق یابد.
پیشگیری و درمان عوارض دهان و دندان قبل آغاز از شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
شناسایی و درمان مشکلات دهان و دندان قبل از شروع درمان ضد سرطان میتواند در پیشگیری یا کاهش شدت عوارض دهان و دندان مؤثر باشد.بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی با دوز بالا، پیوند سلول‌های بنیادی و یا پرتودرمانی باشند نیاز به معاینه ومراقبت از دهان و دندان قبل از شروع درمان دارند.
عوارض دهان و دندان در بیماران تحت درمان سرطان سر و گردن با اقدامات پیشگیری قبل از شروع درمان، کاهش می یابند. با این کار دهان و دندان در بهترین شرایط ممکن برای مقاومت در برابر درمان قرار می‌گیرند.
اقدامات پیشگیری
دریافت آموزش نحوه مراقبت از دهان و دندان در طی و بعد از درمان ضدسرطان. بهداشت دندان خوب از حفره‌ها، زخم‌های دهانی و عفونت جلوگیری می‌کند.
تیم مراقبت سرطان باید شامل دندانپزشک متخصص بیماری های دهان باشد. انتخاب یک دندانپزشک متخصص بیماری های دهان که آشنا با عوارض جانبی شیمی‌درمانی و / یا پرتودرمانی است، مهم است. بررسی سلامت دهان و دندان بیمار حداقل یک ماه قبل از شروع درمان، معمولاً زمانی فراهم می‌کند تا دهان به اندازه کافی پس از اعمال دندانپزشکی التیام یابد. دندانپزشک دندان در معرض خطر برای عفونت یا پوسیدگی را شناسایی و درمان می‌کند، بنابراین بیمار میتواند از نیاز به درمان تهاجمی دندان در طی درمان ضدسرطان اجتناب کند. دندانپزشک نیز میتواند با مراقبت مناسب در پیشگیری از شدت خشکی دهان، عوارض شایع درمان با اشعه به سر و گردن مفید باشد.
متخصص بیماری های دهان موارد زیر را بررسی می‌کند:
- زخم‌های دهان و یا عفونت
- پوسیدگی دندان
- بیماری های بافت لثه
- دندان مصنوعی که تطابق مناسبی ندارد
- مشکلات غدد بزاقی
مدیریت عوارض دهان و دندان در طی و بعد از شیمی‌درمانی و یا پرتودرمانی
مراقبت معمول دهان و دندان- موکوزیت دهان
- عفونت خونریزی
- خشکی دهان
- پوسیدگی دندان
- تغییر طعم
- خستگی
- سوءتغذیه و تغذیه حمایتی
- درد
- سفتی فک
- از دست رفتن بافت و استخوان
مراقبت معمول دهان و دندان
بهداشت دندان مناسب و مداوم در طی و بعد از درمان سرطان میتواند عوارضی مانند حفره، زخم‌های دهانی، و عفونت را کاهش دهد. تمیز کردن دهان پس از خوردن مهم است. دستورالعمل زیر برای مراقبت روزانه از دهان طی شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است:
مسواک زدن دندان
- دندان و لثه‌ها با مسواک نرم ۲ تا ۳ بار در روز به مدت ۲ تا ۳ دقیقه.
- در صورت نیاز مسواک را برای نرم کردن هر ۱۵ – ۳۰ ثانیه در آب گرم شستشو دهید.
- اگر لازم است از مسواک فوم استفاده کنید، آن را با استفاده از ضد باکتری زمانی که امکان پذیر است شستشو دهید.
- اجازه دهید مسواک بین زمان استفاده در معرض هوا خشک شود.
خمیردندان را با دقت انتخاب کنید:
- از خمیردندان با حداقل طمع استفاده کنید، ممکن است طعم آن دهان را تحریک کند.
- اگر خمیردندان موجب تحریک دهان است، با محلولی از ۱ قاشق چایخوری نمک افزوده شده به ۴ فنجان (۱ چهارم) آب مسواک بزنید.
- از خمیر دندان با فلوراید استفاده کنید.
- از محلول شستشوی حاوی الکل اجتناب کنید.
شستشو با دهانشویه ضد باکتری را می‌توان ۲ تا ۴ بار در روز در مدت بیماری لثه استفاده کرد. شستشو به مدت ۱ تا ۲ دقیقه باشد.
اگر خشکی دهان رخ می‌دهد، شستشو ممکن است برای تمیز کردن دندان‌ها بعد از غذا به اندازه کافی نباشد. احتمال دارد مسواک زدن و نخ دندان مورد نیاز باشد.
نخ دندان
نخ دندان را به آرامی یک تا دو بار در روز استفاده کنید.
مراقبت از لب
از محصولات مراقبت از لب برای جلوگیری از خشکی و ترک خوردگی استفاده کنید مثل کرم AD
موکوزیت دهان
موکوزیت التهاب غشاء مخاطی در دهان می‌باشد.
- موکوزیت التهاب غشاء مخاطی در دهان می‌باشد. اینحالت معمولاً با رنگ قرمز، مانند سوزاندن زخم‌ها و یا به‌عنوان زخم مانند زخم در سراسر دهان به نظر می‌رسد.
- استوماتیت به معنای التهاب بافت دهان، از جمله لثه‌ها، زبان، سقف و کف دهان و بافت‌های داخل لب‌ها و گونه‌ها است. شامل عفونت غشاهای مخاطی هم می‌شود.
موکوزیت ممکن است توسط پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی ایجاد شود. در بیماران تحت شیمی‌درمانی، موکوزیت به خودی خود، معمولاً در ۲ تا ۴ هفته بدون هیچگونه عفونت درمان خواهد شد. موکوزیت ناشی از پرتودرمانی معمولاً ۶ تا ۸ هفته، بسته به طول مدت درمان طول می‌کشد.
مشکلات زیر ممکن است رخ دهد:
- دردو سوزش
- عفونت
- خونریزی در بیماران تحت شیمی‌درمانی. بیماران تحت پرتودرمانی معمولاً خطر خونریزی را ندارند.
- عدم توانایی در نفس کشیدن و خوردن به‌طور معمولی
گرفتن ورقه‌های یخ در دهان به مدت ۳۰ دقیقه ممکن است به پیشگیری از موکوزیت در حال رشد در بیمارانی که به آنها فلوراوراسیل داده می‌شود، کمک کند. برای کمک به جلوگیری موکوزیت و یا کوتاه کردن مدت زمانی آن در بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی با دوز بالا و پیوند مغز استخوان هستند، دارو تجویز می‌شود.
مراقبت از موکوزیت در طول شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
درمان موکوزیت ناشی از پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی به‌طور کلی یکسان است. پس از ایجاد موکوزیت، درمان مناسب بستگی به شدت آن و شمارش گلبول‌های سفید بیمار دارد. دستورالعمل زیر برای درمان موکوزیت در طول شیمی‌درمانی، پیوند سلول‌های بنیادی و پرتودرمانی است:
تمیز کردن دهان
- پاک کردن دندان‌ها و دهان هر ۴ ساعت و در زمان خواب، در اغلب موارد اگر موکوزیت بدتر شود.
- استفاده از مسواک نرم.
- نو کردن مداوم مسواک.
- استفاده از محلول ژل مرطوب کننده دهان.
- استفاده از شستشوی با آب تصویه و مطلوب یا مقطر. شستشو مکرر برای حذف ذرات و باکتری‌ها از دهان، مانع کبره بستن زخم شدن و مرطوب کردن و تسکین زخم لثه‌ها و مخاط دهان.
تسکین درد
- سعی کنید از داروهای موضعی برای درد استفاده کنید. قبل از استفاده از دارو برروی لثه یا مخاط دهان شستشو دهان را انجام دهید. پاک کردن دهان و دندان را به آرامی با گاز مرطوب آغشته به آب شور برای حذف ذرات انجام دهید.
- مسکن‌ها زمانی که داروهای موضعی جواب نمی‌دهند، مؤثرند. داروهای غیراستروئیدی ضد التهابی (مسکن‌های نوع آسپیرین) نباید توسط بیماران تحت شیمی‌درمانی به دلیل اینکه در معرض خطر خونریزی هستند، مورد استفاده قرار گیرد.
- مکمل‌های روی در پرتودرمانی ممکن است به درمان موکوزیت و درماتیت (التهاب پوست) کمک کند.
- دهانشویه که حاوی الکل نمی‌باشد، میتواند به تأخیر و یا کاهش موکوزیت ناشی از پرتودرمانی کمک کند.
- عفونت، آسیب به مخاط دهان و ضعف سیستم ایمنی بدن آن را برای عفونت آماده‌تر می‌کند.
بیماری‌های باکتریایی
موکوزیت دهان پوشش دهان را تجزیه می‌کند، اجازه می‌دهد میکروب‌ها و ویروس‌ها به جریان خون برسند. وقتی سیستم ایمنی توسط شیمی‌درمانی تضعیف شده باشد، حتی باکتری‌های خوب در دهان می‌توانند عفونت ایجاد کنند، همچنین اورگانیسم‌هایی از بیمارستان و یا منابع دیگر نیز بیماری‌زا می‌شوند. با کاهش گلبول‌های سفید خون، ممکن است عفونت بیشتر و جدیتر رخ دهد. بیمارانی که برای مدت طولانی تعداد سلول‌های سفید خون پایین دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های جدی هستند. خشکی دهان، در طول درمان با اشعه به سر و گردن رایج است، همچنین ممکن است خطر ابتلا به عفونت در دهان را بالا برد. اقدامات مراقبتی پیشگیرانه از دندان در شیمی‌درمانی و پرتودرمانی میتواند خطر ابتلا به عفونت‌های دهان، دندان و لثه را کاهش دهد.
درمان عفونت‌های باکتریایی در بیمارانی که بیماری‌های لثه دارند و دوز بالای شیمی‌درمانی دریافت می‌کنند، میتواند شامل موارد زیر باشد:
- شستشوی دهان با دارو و دهانشویه.
- مسواک زدن و نخ دندان.
- استفاده از دندان مصنوعی حتی‌المقدور اجتناب شود.
بیماری‌های باکتریایی در بیماران تحت پرتودرمانی معمولاً با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود.
عفونت قارچی
دهان به‌طور معمول شامل قارچ‌هایی است که می‌توانند در بدن بدون ایجاد هیچ مشکلی وجود داشته باشند. رشد بیش از حد قارچ، با اینحال، میتواند جدی بوده و نیاز به درمان داشته باشد.
آنتی بیوتیک‌ها و داروهای استروئیدی اغلب هنگامی‌استفاده می‌شود که بیمار تحت شیمی‌درمانی تعداد گلبول‌های سفید خون کمی‌دارد. این داروها تعادل باکتری‌های موجود در دهان را تغییر داده و آن را برای رشد بیش از حد قارچی آماده‌تر می‌کند. عفونت قارچی در بیماران تحت درمان با پرتودرمانی شایع است.
ممکن است داروهایی به‌منظور پیشگیری از عفونت‌های قارچی داده شود. درمان عفونت‌های قارچی در سطح دهان ممکن است تنها با دهانشویه و دوره‌ای شامل داروهای ضدقارچی باشد. اینها پس از برداشتن دندان مصنوعی، مسواک زدن دندان‌ها و تمیز کردن دهان استفاده می‌شوند. شستشو ضد میکروبی باید برروی دندان مصنوعی و لوازم دندان استفاده شود و دهان با آب شستشو شود.
عفونت‌های قارچ عمیق‌تر، مانند قارچ در مری یا روده، با داروهای خوراکی یا تزریق درمان می‌شود.
عفونت‌های ویروسی
بیماران تحت شیمی‌درمانی، به ویژه کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، در معرض خطر عفونت‌های ویروسی از خفیف تا جدی هستند. پیدا کردن و درمان زودرس عفونت مهم است. ممکن است داروهایی به‌منظور جلوگیری یا درمان عفونت‌های ویروسی مورد استفاده قرار گیرد.
عفونت هر پس (ویروس تبخال) ممکن است در بیماران مبتلا به این عفونت در پرتودرمانی عود کند.
خونریزی
خونریزی میتواند در طول شیمی‌درمانی با تأثیر داروهای ضد سرطان بر لخته شدن خون در دهان رخ دهد.
زمینه بیماری لثه ممکن است به خودی خود یا در هنگام غذا خوردن، مسواک زدن، نخ دندان و یا خونریزی تحریک شود. خونریزی ممکن است خفیف (نقاط کوچک قرمز در لب، نرم کام، یا کف دهان) و یا شدید باشد، به‌خصوص در غشا لثه و از زخم در دهان. وقتی گلبول‌های خون پائین‌تر از سطح خاص باشند، ممکن است خون از لثه‌ها تراوش کند.
با نظارت دقیق، بیشتر بیماران می‌توانند با خیال راحت از مسواک و نخ در طول تمام مدت کم‌خونی استفاده کنند.
مراقبت مداوم و منظم از دهان و دندان به پیشگیری از عفونتی کمک خواهد کرد که میتواند مشکلات پیچیده خونریزی را باعث شود. دندان پزشک یا پزشک می‌توانند در مورد نحوه درمان خونریزی و ایمن نگه داشتن دهان، هنگام کم‌خونی راهنمایی ارائه کنند.
درمان خونریزی حین شیمی‌درمانی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- داروهایی برای کاهش جریان خون و کمک به جلوگیری از تشکیل لخته.
- محصولات موضعی که مناطق خونریزی را می‌پوشانند.
خشکی دهان
خشکی دهان هنگامی‌رخ می‌دهد که غدد بزاقی بیش از حد کم بزاق تولید کند.
بزاق برای خوردن، بلع و گفتار مورد نیاز است. در جلوگیری از عفونت و پوسیدگی دندان‌ها، خنثی‌سازی اسید و تمیز کردن دندان‌ها و لثه‌ها کمک می‌کند. پرتودرمانی میتواند، باعث آسیب غدد بزاقی شده و آنها بیش از حد کم بزاق ترشح کنند. هنگامی‌که خشکی دهان ایجاد می‌شود، بیمار از کیفیت زندگی پایین رنج می‌برد. کمتر میتواند دهان خود را تمیز کند. اسید در دهان خنثی نیست و مواد معدنی دندان از دست می‌رود. احتمال بیشتری برای پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه وجود دارد. علاوه بر این، شواهدی مبنی بر صدحه وارد شدن به غدد بزاقی با برخی از انواع داروهای شیمی‌درمانی دیده شده است.
نشانه‌های خشکی دهان شامل موارد زیر است:
- بزاق ضخیم، چسبناک
- افزایش تشنگی
- تغییر در حس چشایی، بلع و گفتار
- احساس درد یا سوزش (به خصوص در زبان)
- برش و یا ترک در لب و یا در گوشه دهان
- تغییر در سطح زبان
- مشکلات در استفاده ازدندان مصنوعی .
غدد بزاقی ممکن است پس از پایان پرتودرمانی به‌طور کامل بهبود یابند.
یک هفته بعد از شروع درمان با اشعه به سر و یا گردن تولید بزاق کاهش می‌یابد و در طول درمان کاهش همچنان ادامه دارد. شدت خشکی دهان بستگی به دوز اشعه و تعداد غدد تحت تابش دارد. غدد بزاقی در گونه بالا در نزدیکی گوش بیش از دیگر غدد بزاقی تأثیر می‌گیرند.
بازیابی بخشی از غدد بزاقی ممکن است در سال اول پس از پرتودرمانی رخ دهد، اما بهبودی معمولاً کامل نیست، به‌خصوص اگر غدد بزاقی مستقیماً تحت تابش قرار گرفته‌اند. غدد بزاقی که تحت تابش نبودند ممکن برای جبران از دست دادن بزاق غدد نابود شده فعال‌تر شوند.
مراقبت از بهداشت دهان میتواند به پیشگیری از زخم‌های دهان، بیماری لثه و پوسیدگی دندان ناشی از خشکی دهان کمک کند.
دندانپزشک میتواند درمان‌های زیر را ارائه دهد:
- راه‌حل برای جایگزینی مواد معدنی موجود در دندان‌ها
- جایگزین‌های بزاق یا داروهایی برای تحریک غدد بزاقی
- درمان‌های فلورایدی برای جلوگیری از پوسیدگی دندان ناشی از خشکی دهان
پوسیدگی دندان
خشکی دهان و تغییر در تعادل باکتری‌های دهان و دندان خطر ابتلا به پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد. بهداشت دقیق دهان (همانطور که در مراقبت معمول از دهان شرح داده شد) و مراقبت به‌طور منظم توسط دندانپزشک میتواند به پیشگیری از پوسیدگی کمک کند.
تغییر طعم
تغییرات در چشایی در طول شیمی‌درمانی و اشعه درمانی عادی است.
تغییر در حس چشایی (Dysgeusia) یک عارضه جانبی شایع شیمی‌درمانی و پرتودرمانی سر و یا گردن است. مواد غذایی ممکن است هیچ طعمی نداشته باشند و یا ممکن است طعم آنها مانند قبل از شروع درمان نباشد. این تغییرات طعم با صدمه به جوانه‌های چشایی، خشکی دهان، عفونت و / یا مشکلات دندان ایجاد می‌شود. بیماران شیمی‌درمانی ممکن است طعم نامطبوعی در رابطه با گسترش دارو در داخل دهان را تجربه کنند. تابش ممکن است در طعم شیرین، ترش، تلخ و شور تغییر دهد.
در بیشتر بیماران تحت شیمی‌درمانی و در برخی از بیماران تحت پرتودرمانی، طعم چند ماه پس از پایان درمان به حالت عادی برمی‌گردد. پرتودرمانی برای بیماران بسیاری، با اینحال، تغییر دائمی است. در برخی دیگر، جوانه‌های چشایی ممکن است در ۶ تا ۸ هفته، یا زودتر، پس از پایان پرتودرمانی بهبود یابند. مکمل سولفات روی، ممکن است به بهبودی برخی بیماران کمک کند.
سوء تغذیه و تغذیه مکمل
از دست دادن اشتها میتواند به سوء تغذیه منجر شود.
بیمارانی که تحت درمان سرطان‌های سر و گردن می‌باشند در معرض خطر بالای سوء تغذیه هستند. خود سرطان، رژیم‌غذایی نامناسب قبل از تشخیص و عوارض ناشی از جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی میتواند به سوءتغذیه منجر شود. بیماران می‌توانند میل به غذا خوردن را به علت تهوع، استفراغ، زخم در دهان، یا خشکی دهان و بلع مشکل از دست بدهند. ناراحتی یا درد به هنگام غذا خوردن، باعث کاهش کیفیت زندگی بیمار می‌شود و او رنج می‌برد. پیشنهادات زیر ممکن است به بیماران مبتلا به سرطان برای نیازهای تغذیه‌ای آنها کمک کند:
- تغییر بافت مواد غذایی . استفاده از مواد غذایی خرد شده، له، یا مخلوط شده میتواند مدت زمانی که باید در دهان باقی بماند، قبل از اینکه بلعیده شوند را کاهش دهد.
- برای اضافه کردن کالری و مواد مغذی بین غذا تنقلات خورده شود.
- مواد باکالری و پروتئین بالا را انتخاب کنید.
- از مکمل‌های ویتامین، مواد معدنی و کالری‌دار استفاده کنید.
مشاوره تغذیه‌ای ممکن است در طول و بعد از درمان مفید باشد.
تغذیه‌ای حمایتی ممکن است رژیم‌های غذایی تغذیه مایع و روده باشد.
بسیاری از بیماران سرطان‌های سر و گردن که پرتودرمانی دریافت می‌کنند قادر به خوردن غذاهای نرم می‌باشند. با پیشرفت درمان، بیشتر بیماران از رژیم‌های غذایی پرکالری مایع استفاده می‌کنند، که نوشیدنی‌های با پروتئین بالا هستند. برخی از بیماران ممکن است با تغذیه از راه لوله به روده به نیازهای تغذیه‌ای خود را برطرف کنند. تقریباً همه بیمارانی که شیمی‌درمانی و پرتودرمانی سر و یا گردن دارند هم زمان نیاز به حمایت روده با تغذیه در کمتر از ۳ تا ۴ هفته نیاز دارند. مطالعات نشان می‌دهد که تغذیه روده‌ای در شروع درمان به نفع بیماران است، تا کاهش وزن رخ ندهد.
نحوه طبیعی خوردن با دهان زمانی که درمان تمام شده است و قسمتی که دریافت تابش داشته است، بهبود یافت دوباره آغاز می‌شود. بازگشت به خوردن طبیعی اغلب نیاز به یک رویکرد تیم، از جمله درمانگر گفتار و بلع برای سهولت تنظیم بازگشت به غذاهای جامد را دارد. تغذیه از راه لوله به‌عنوان مصرف بیمار را افزایش می‌دهد در حالی‌که تغذیه دهانی کاهش می‌یابد و وقتی بیمار این کار را متوقف کرد قادر به دریافت مواد مغذی به اندازه کافی از طریق دهان نیست. اگر چه بیشتر بیماران توانایی خود را برای خوردن غذاهای جامد باز می‌یابند، بسیاری هم عوارض ماندگاری مانند تغییر طعم، خشکی دهان و مشکل بلع دارند. این عوارض میتواند در نیازهای تغذیه‌ای و کیفیت زندگی آنها دخالت داشته باشد.
درد
بعضی از داروهای ضدسرطان میتواند به عصب صدمه بزند که ممکن است منتج به درد دهان شود.
اگر یک داروی ضدسرطان باعث درد شود، معمولاً با قطع دارو درد متوقف می‌شود. از آنجا که علل بسیاری برای درد دهان در طول درمان سرطان وجود دارد، تشخیص دقیق بسیار مهم است. این ممکن است شامل اخذ شرح حال پزشکی، انجام معاینه فیزیکی دهان و دندان و گرفتن رادیوگرافی از دندان باشد.
حساسیت دندان ممکن است در برخی از بیماران چند هفته یا ماه بعد از پایان شیمی‌درمانی رخ دهد.
درمان با فلوراید و/یا خمیردندان برای دندان‌های حساس میتواند ناراحتی را کاهش دهد.
درد در دندان‌ها
درد در دندان‌ها یا ماهیچه‌های فک در بیمارانی که دندان‌های خود را می‌فشارند و یا فشرده کردن آرواره خود، اغلب به دلیل استرس و یا ناتوانی در خواب، رخ می‌دهد. درمان شامل موارد زیر باشد:
- شل‌کننده‌های عضله
- دارو برای درمان اضطراب
- درمان فیزیکی (حرارت مرطوب، ماساژ و کشش)
- گارد دهان برای پوشیدن به هنگام خواب
سفتی عضلات فک
از عوارض درازمدت پرتودرمانی رشد تومورهای خوش‌خیم در پوست و عضلات می‌باشد. این تومورها ممکن است برای بیمار حرکت دهان و فک به‌طور معمولی را مشکل کنند. جراحی دهان نیز میتواند بر حرکت فک تأثیر بگذارد. مدیریت سفتی فک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- فیزیوتراپی
- پروتز دهانی
- دارو
از دست رفتن بافت و استخوان
پرتودرمانی میتواند بافت‌ها و استخوان در ناحیه تحت درمان را تخریب کند. وقتی که مرگ بافت رخ می‌دهد، زخم ممکن است در بافت نرم دهان شکل بگیرد، در اندازه‌ای رشد کند و باعث درد یا احساس از دست دادن شود. عفونت تبدیل به خطر می‌شود. با از دست دادن بافت استخوان، شکستگی رخ می‌دهد.
مراقبت پیشگیرانه میتواند به شدت از بافت و از دست رفتن استخوان کاهش دهند.
درمان از دست دادن بافت و استخوان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- استفاده از رژیم‌غذایی متعادل
- حتی‌المقدور از استفاده از دندان مصنوعی و یا وسایل متحرک اجتناب شود
- سیگار کشیدن متوقف شود
- توقف نوشیدن مشروبات الکلی
- استفاده از آنتی‌بیوتیک موضعی
- عمل جراحی تحت استخوان مرده را حذف و یا به بازسازی استخوان‌ها از دهان و فک.
- دریافت درمان با اکسیژن پرفشار، یک روش برای ارائه اکسیژن تحت فشار به سطح زخم که به آن کمک می‌کند زخم التیام یابد.
بیماری میزبان، ناشی از پیوند(GVHD)
پیوند در مقابل بیماری میزبان (GVHD) واکنشی از مغز استخوان اهدا شده و یا سلول‌های بنیادی در مقابل بافت بیمار است. نشانه‌های GVHD دهان شامل موارد زیر است:
- زخم دهان که در ۲ تا ۳ هفته بعد از عمل پیوند ظاهر می‌شود
- خشکی دهان
- درد ناشی از ادویه، الکل یا طعم‌دهنده (مانند نعناع در خمیردندان)
نمونه‌های گرفته شده از مخاط دهان و غدد بزاقی ممکن است برای تشخیص GVHD دهان مورد نیاز باشد.
مراقبت و استفاده از دندان مصنوعی
دندان مصنوعی و لوازم دهان در دوز بالا شیمی‌درمانی و/ یا پیوند سلول‌های بنیادی نیاز به مراقبت ویژه دارند.
دستورالعمل برای مراقبت و استفاده از دندان مصنوعی و سایر لوازم زیر در دوز بالا شیمی‌درمانی ورادیوتراپی:
- براکت، سیم و نگهدارنده را قبل از شروع شیمی‌درمانی با دوز بالا بردارید.
- داشتن دندان‌های مصنوعی تنها زمان غذا خوردن در طول ۳ تا ۴ هفته اول بعد از عمل پیوند باشد.
- مسواک کردن دندان مصنوعی دو بار در روز و آنها را به خوبی آبکشی کنید.
- زمانی که دندان مصنوعی خارج از دهان است آن را در محلول ضد باکتری بگذارید.
- ظرف دندان مصنوعی را هر روز بشویید و محلول آن را تازه کنید.
- دندان مصنوعی و دیگر مواد خارجی را در هنگام تمیز کردن دهان از آن خارج کنید.
- اگر در دهان زخم وجود داشته باشد، از گذاشتن دندان تا زمانی که دهان بهبود یابد اجتناب کنید.
انجام درمان‌های دندانپزشکی رایج
درمان‌های دندانپزشکی را می‌توان زمانی که بیمار پیوند را دریافت کرد و سیستم ایمنی بدن به حالت عادی بازگشت انجام شوند.
درمان‌های دندانپزشکی رایج، از جمله پولیش و پرداخت، باید تا زمانی که بیمار پیوند را می‌گیرد و سیستم ایمنی بدن به حالت عادی باز میگردد، به تعویق بیافتد. برای حداقل یک سال پس از پیوند احتیاط کردن توصیه می‌شود.