غده تیروئید در جلوی بخش پایینی گردن قرار دارد. هورمون‌های این غده به جریان خون وارد می‌شوند و تقریباً بر هر بخش از بدن شما تأثیر می‌گذارند، از قلب و مغز گرفته تا عضلات و پوست.
تیروئید یک غده شبیه بال پروانه است که جلوی گردن و زیر غضروف حنجره قرار گرفته است. این غده هورمون تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) تومیدوبه داخل خون ترشح میکند.
این هورمون ها سرعت کار و تولید انرژی را در بدن عهده دار هستند.
معاینه غده تیروئید :
معاینه تیرویید جهت بررسی سلامت آن بسیار ساده است.سر به یک سمت چرخانده می شود.از بیمار خواسته شود عمل بلع انجام دهد و در این حین گسترش آناتومیک غده توسط پزشک بررسی شود.
لمس غده توسط انگشتان هر دو دست صورت گیرد.
غده تیرویید می تواند دچار کم کاری (هیپوتیروییدیسم) و یا پرکاری(هایپرتیروییدیسم) شود.
کم کاری تیرویید
هیپوتیروئیدیسم یا کم‌کاری تیروئید، اختلالی شایع است که در آن غده تیروئید شما به‌اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی تولید نمی‌کند.
شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید (در کشورهای پیشرفته) بیماری «تیروئیدیت هاشیموتو» است که در آن غده تیروئید دچار التهاب می‌شود. تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری خودایمنی است که در دستگاه ایمنی بدن پادتن‌هایی تولید می‌کنندکه به‌جای عوامل خارجی، به غده تیروئید حمله و آن را تخریب می‌کنند. تیروئیدیت یا التهاب تیروئید همچنین ممکن است به علت عفونت ویروسی ایجاد شود.
ازجمله علل دیگر هیپوتیروئیدیسم می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- پرتودرمانی در ناحیه گردن: درمان برخی از انواع سرطان مانند لنفوم نیاز به پرتوتابی رادیواکتیو به ناحیه گردن دارد. پرتوتابی باعث آسیب سلول‌های تیروئید می‌شود و تولید هورمون‌های تیروئیدی دچار اختلال می‌شود.
- درمان با ید رادیواکتیو: این شیوه درمانی به‌طور رایجی برای افراد دچار هیپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید) تجویز می‌شود؛ اما ازآنجایی‌که این شیوه که با پرتودهی به تیروئید همراه است و سلول‌های این غده را تخریب میکند، معمولاً عارضه آن کم‌کار شدن تیروئید است.
- مصرف برخی از داروها: برخی از داروها ازجمله داروهای قلبی، روان‌پزشکی و سرطان ممکن است بر تولید هورمون‌های تیروئیدی تأثیر بگذارند و باعث کم‌کاری تیروئید شوند؛ ازجمله این داروها می‌توان به آمیودارون، لیتیوم، اینترفرون آلفا و اینترلوکین-۲ اشاره کرد.
- جراحی تیروئید: جراحی برای برداشتن تیروئید به هیپوتیروئیدیسم خواهد انجامید. اگر فقط بخشی از غده تیروئید برداشته شود، بخش باقیمانده هنوز می‌تواند به‌اندازه کافی هورمون تولید کند که نیازهای بدن را تأمین کند.
- مقدار کم ید در رژیم غذایی: غده تیروئید برای تولید هورمون‌هایش نیاز به ید دارد. بدن شما ید را نمی‌سازد، بنابراین باید از راه غذاها آن را دریافت کند. نمک طعام غنی‌شده با ید منبعی عالی برای دریافتید است. سایر منابع غذایی ازجمله صدف‌های خوراکی، ماهی‌های آب‌شور، تخم‌مرغ، لبنیات و جلبک‌های دریایی هم سرشار از ید هستند. امروز کمبودید در کشورهای پیشرفته امری نادر است.
- بارداری: علت کم‌کاری تیروئید مربوط به بارداری دقیقاً روشن نیست، اما پس از بارداری ممکن است التهاب تیروئید رخ دهد. این عارضه را «تیروئیدیت پس از زایمان» می‌نامند. زنانی که دچار این عارضه می‌شوند، معمولاً در ابتدا افزایش شدید میزان هورمون‌های تیروئید در خون را نشان می‌دهند و به دنبال آن سقوط شدیدی در تولید هورمون‌های تیروئیدی رخ می‌دهد. اغلب زنان دچار این عارضه درنهایت کارکرد طبیعی تیروئید خود را بازمی‌یابند.
چه کسانی در معرض خطرند
زنان به‌خصوص زنان در سنین بالاتر با احتمال بیشتری نسبت به مردان ممکن است دچار هیپوتیروئیدیسم شوند. همچنین اگر عضوی از خانواده‌تان دچار یک بیماری خودایمنی شده باشد، احتمال دچار شدن به تیروئیدیت هاشیموتو و کم‌کاری تیروئید بیشتر است.
سایر عوامل خطرساز برای هیپوتیروئیدیسم این‌ها هستند:
- نژاد (سفیدپوست یا آسیایی بودن)
- سن (افزایش سن)
- خاکستری شدن زودرس مو.
- اختلالات خودایمنی مانند دیابت نوع یک، اسکلروز متعدد یا ام اس، آرتریت روماتوئید، بیماری سلیاک، و …
- اختلال دوقطبی (به علت مصرف لیتیوم برای درمان آن).
- سندرم داون
علائم هیپوتیروئیدیسم
باید توجه داشت که علائم هیپوتیروئیدیسم ممکن است مبهم باشد یا علائم عوارض دیگر را تقلید کند.ازجمله این علائم می‌توان به این‌ها اشاره کرد:
- تغییر چرخه ماهیانه قاعدگی
- یبوست
- افسردگی
- خشکی و ریزش مو
- خشکی پوست
- خستگی
- حساسیت بیشتر به سرما
- کاهش سرعت ضربان قلب
- بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر(
- افزایش وزن بی‌دلیل یا به مشکل برخوردن در کاستن از وزن
- نشانگان تونل مچی(ستدرم کارپال تونل(
چطور هیپوتیروئیدیسم تشخیص داده می‌شود؟
اگر علائم هیپوتیروئیدیسم را داشته باشد، پزشکتان آزمایش‌های خون برای وارسی میزان هورمون‌های تیروئیدی برای شما تجویز میکند.
این آزمایش‌ها ازجمله شامل اندازه‌گیری هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH) (که از غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود) و هورمون تیروکسین یا T4 است.
میزان‌های پایین‌تر از حد طبیعی T4 معمولاً به معنای دچار بودن به هیپوتیروئیدیسم است؛ اما برخی از افراد که در آن‌ها میزان‌های TSH بالا رفته است، ممکن است باوجود دچار بودن به کم‌کاری تیروئید (از نوع ثانوی) میزان طبیعی T4 در خون داشته باشند. این نوع هیپوتیروئیدیسم ملایم را تحت‌بالینی می‌نامند. ممکن است فرد در این حالت در مرحله اولیه هیپوتیروئیدیسم باشد که بعد به‌طور آشکارتری بروز میکند.
درمان هیپوتیروئیدیسم چیست؟
اگر دچار هیپوتیروئیدیسم باشید، دکترتان برای شما هورمون تیروئیدی T4 مصنوعی را تجویز خواهد کرد.
شما این قرص هورمونی را باید هر روز مصرف کنید. برخی از داروها ممکن است با جذب این هورمون مصنوع تداخل کنند؛ بنابراین باید به دکترتان درباره سایر داروها، داروهای گیاهی و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید، اطلاع دهید.
دکترتان با انجام آزمایش‌های خون مرتب دوز هورمون دریافتی‌تان را تنظیم میکند.
درصورتی‌که هیپوتیروئیدیسم درمان نشود، ممکن است به مشکلات قلبی، درد مفاصل، چاقی و ناباروری بینجامد.
همچنین کم‌کاری تیروئید در زنان باردار بر جنین در حال رشد تأثیر می‌گذارد. جنین در سه‌ماهه اول بارداری همه هورمون‌های تیروئیدی موردنیازش را از مادر دریافت میکند. اگر مادر دچار کم‌کاری تیروئید باشد، جنین مقدار کافی هورمون تیروئیدی دریافت نمی‌کنند و این امر ممکن است به اشکالات در رشد ذهنی بینجامد.
یافته های دهانی در هیپوتیروئیدیسم :
- زبان بزرگ (Macroglossia)
- مشکلات پریودنتال(بیماری لثه(
- تأخیر در رویش دندان ها
- تأخیر در ترمیم زخم
- صدای کلفت
- افزایش اندازه غده بزاقی
- تغییر حس چشایی
- سندرم دهان سوزان
- زروستومیا همراه با هاشیموتو
پر کاری تیروئید
حالتی است که باعث می شود مقدار زیادی هورمون به بافت های بدن برسد.
علل پرکاری تیروئید :
- نسج تیروئید ممکن است فعالیت بیش از حد داشته باشد و تولید هورمون زیاد شود که به این شکل بیمار گریوز یا گواتر سمی منتشر گویند.
- یک یا چند توده در تیروئید افزایش فعالیت پیدا می کنند اگر توده یک عدد باشد گره سمی خودکار نامیده می شود.
- غده تیروئیدممکن است دچارالتهاب شود که تیروئیدیت نامیده می شود و باعث آزاد شدن هورمون تیروئید و پر کاری تیروئید شود که برای چند هفته تا چند ماه طول می کشد.
- مصرف بیش از حد هورمون تیروئید موجب علائم پرکاری تیروئید می شود.
- بعضی داروها مانند آمبودارون و محلول لوگول حاوی مقدار زیاد ید هستند که تیروئید جهت تولید هورمون از آن استفاده می کند. مصرف این داروها در بعضی از افراد با ایجاد پرکاری همراه است.
علائم و نشانه های پر کاری تیروئید :
افزایش ضربان قلب
- افزایش خفیف فشار خون
- کاهش وزن علی رغم اشتهای خوب
- افزایش تعریق
- تحرک پذیر بودن
- ریزش مو
- لرزش دست ها
- ضعف عضلات به خصوص در ناحیه شانه ، لگن و ران ها
- جدا شدن ناخن از بستر
- تورم نوک انگشتان (چاقی شدن(
- گواتر یا بزرگی تیروئید
- کشیده شدن پلک بالا به سمت پایین
- تغییر در ضخامت پوست
- افزایش حرکات دستگاه گوارش
- برجسته شدن چشم ها
- بزرگ شدن پستان ها در آقایان
- کاهش تعداد دفعات قاعدگی یا کاهش حجم خونریزی
- ضخیم شدن پوست در جلوی استخون ساق پا
ملاحظات دندانپزشکی در بیماران تیروییدی
- شناسایی بیمار و انجام معاینه توسط دندانپزشک در نظر گرفته شود.
- در صورت مشکوک بودن به بیماری ، به پزشک ارجاع شود.
- بیماری که تحت درمان پزشکی می باشد ، اعمال خدمات دندانپزشکی بیمار بلامانع است.
در بیماران تیروئیدی کنترل شده، نکرانی خاصی برای درمان دندانپزشکی وجود ندارد.
در بیماران کنترل نشده یا تشخیص داده نشده:
- مشاوره پزشکی برای جراحی ها و دریافت داروی بی حسی، ریسک عفونت خونریزی و التیام زخم
- مشاوره پزشکی برای مشکلات قلبی-عروقی، فاکتورهای انعقادی، سطح کنترل بیماری و تاریخچه سایر بیماری های مرتبط با وضعیت تداخل دارویی بررسی شود.
در بیماران مبتلا به کنسر تیروئید توجه لازم به آتروفی بعد از رادیوتراپی غده بزاقی به عمل آید.
مشکلات تیروئیدی با مشکلات متعدد اتوایمیون همراه است و مهمترین عارضه آن کاهش میزان بزاق است.
- دندانپزشک باید از تیروئید محافظت کند چون این غده به شدت به اشعه حساس است و پرتو افکنی بیش از حد به عنوان ریسک فاکتور شناخته شده است که عامل اختلالات متعدد تیروئیدی است. در هنگام تهیه رادیوگرافی با اشعه ایکس از محیط دهان کاربرد گردنبند تیروئید الزامی است.
ملاحظات دندانپزشکی مرتبط با هیپوتیروئیدیسم:
- فیبریلاسیون دهلیزی، مبتلایان داروی ضد انعقاد مصرف می کنند.
- مصرف داروی بی حسی همراه با اپی نفرین در بیماران کنترل شده منع ندارد.
- افت میزان تنفس در هیپوتیروئید کنترل نشده: Semi-upright Position
- بیماران هیپوتیروئیدیسم به باربیتورات ها و داروهای CNS حساس هستند.
- برای کنترل درد بعد از عمل باید از تجویز نارکوتیک ها اجتناب شود.
- میزان خونریزی بعد از عمل این بیماران بیشتر است و میزان فشار لوکال بیشتر شود.
- زمان التیام زخم بیشتر است.
ملاحظات دندانپزشکی مرتبط با هیپرتیروئیدیسم:
مهمترین نگرانی، بروز طوفان تیروئیدی (تیروتوکسیکوزیس(- تجویز داروی بی حسی حاوی اپی نفرین کنترا اندیکاسیون دارد.
- مبتلایان به هیپتیروئیدیسم مشکوک به بیماری کاردیووسکولار هستند از قبیل:
- دیس ریتمی دهلیزی
- تاکی کاردی
- افزایش فشار خون
- مصرف NSAIDs و آسپرین میزان T4 جریان خون را افزایش می دهد و خطر طوفان تیروئیدی افزایش می یابد.
- اپی نفرین داروی بی حسی احتمال افزایش فشار خون را دارد
- عفونت های پس از جراحی سبب تشدبید تیروئید سمی می گردد و بنابراین جهت پیشگیری از عفونت طبق نظریه پزشک ، آنتی بیوتیک (پروفیلاکسی) استفاده گردد.
- جایگزین نمودن آمپول بی حسی سیتانست نسبت به سایر داروهای بیحسی موضعی ( از دسته داروهای اپی نفرین همانند لیدوکائین و…)
- عدم استفاده از آرام بخش های مواد مخدر ( باربیتورات ها ،استامینوفن ، ترمادول و … )